Ryby i minogi
Ichtiofauna (fauna ryb i minogów) województwa śląskiego jest przedmiotem badań faunistycznych i ekologicznych od ponad 400 lat. Grupa to została w związku z tym dobrze poznana. Współcześnie w województwie występuje 39 rodzimych gatunków ryb i minogów (w tym 2 gatunki minogów – strumieniowy i ukraiński), a 4 gatunki obce mogą stać się trwałym elementem fauny regionu. Najliczniej reprezentowana jest rodzina karpiowych, do której należy aż 20 gatunków, co stanowi nieco ponad połowę rodzimych gatunków ryb regionu. W przeszłości na terenie województwa stwierdzane były jeszcze 3 gatunki ryb (jesiotr ostronosy, łosoś, głowacica), 1 gatunek minoga (minóg rzeczny) i 1 forma gatunku ryby nadal obecnego (troć wędrowna; to forma gatunku Salmo trutta, której inną, rodzimą formą wciąż występującą w regionie jest pstrąg potokowy). Wskutek licznych introdukcji bądź też nieświadomych zawleczeń w ichtiofaunie województwa występują gatunki obcego pochodzenia. Cztery spośród nich: karaś srebrzysty, czebaczek amurski, sumik karłowaty i muławka wschodnioamerykańska znalazły tu dogodne warunki siedliskowe i mogą wykazywać pewien potencjał inwazyjny.
Negatywne oddziaływania zabudowy hydrotechnicznej i zanieczyszczeń spowodowały niekorzystny stan populacji rodzimych gatunków, których połowa jest w różnym stopniu zagrożona wymarciem w województwie. Prawnej ochronie gatunkowej podlega 12 gatunków ichtiofauny województwa. W grupie gatunków będących przedmiotem połowów wobec 17 gatunków obowiązują wymiary ochronne, a 10 gatunków podlega okresom ochronnym.
W województwie istnieje jeden ichtiologiczny rezerwat przyrody – Wisła – utworzony do ochrony pstrąga w najbardziej naturalnych warunkach bytowania. W celu ochrony całych ekosystemów i zachowania ciągłości rzek wyznaczone zostały korytarze i ostoje ichtiologiczne. Gospodarka rybacko-wędkarska oraz hodowla stawowa stanowią istotny element kształtowania zespołów ichtiofauny, obejmując swoimi działaniami liczne środowiska słodkowodne województwa. Ochrona środowisk wodnych, w tym dbałość o zachowanie lokalnych populacji i genotypów ichtiofauny, wymaga współpracy naukowców, przyrodników, rybaków i wędkarzy w oparciu o badania monitoringowe i eliminację negatywnych oddziaływań antropogenicznych.
Środowiskiem życia ichtiofauny województwa śląskiego są dorzecza górnych biegów Wisły i Odry oraz ich dużych dopływów, tj. Pilicy i Warty (uchodzących do ich środkowych biegów poza granicami województwa), należących do zlewiska Morza Bałtyckiego, a także niewielki obszar zlewiska Morza Czarnego odwadniany przez potok Czadeczka, należący do dorzecza Dunaju. Wody płynące i ich starorzecza stanowią niemalże jedyne naturalne środowiska wodne w województwie. Zbiorniki wód stojących, licznie występujące w regionie, mają charakter antropogeniczny. Są to zbiorniki zaporowe, stawy, zbiorniki powyrobiskowe, zbiorniki w nieckach osiadania i zapadliskach.
Ekologiczne właściwości rzek (spadki koryt, substrat dna, wielkości przepływów) w istotny sposób zależą od ukształtowania powierzchni ich zlewni. Warunki siedliskowe wód stojących zależą od morfologii ich basenów (powierzchni, głębokości), a w przypadku zbiorników antropogenicznych – również od sposobu ich gospodarczego wykorzystania (tempa wymiany i wahań poziomu wody). Dość zróżnicowane warunki panujące w środowiskach wodnych województwa śląskiego sprawiają, że zasiedlające je gatunki ryb i minogów znajdują w poszczególnych obszarach krajobrazowych odmienne warunki życia i tworzą zespoły wyraźnie różniące się składem.
Izolacja przestrzenna, wykluczająca istotne kontakty pomiędzy populacjami ryb i minogów w poszczególnych dorzeczach, tj. Wisły, Pilicy, Odry, Warty i Czadeczki, stanowi o pięciu regionach ichtiogeograficznych województwa śląskiego. Zróżnicowane warunki środowiskowe w poszczególnych jednostkach geograficznych województwa, decydują natomiast o wyraźnej strefowości ichtiofauny rzek, różniącej się składem gatunkowym w kolejnych odcinkach rzek. To tak zwane krainy rybne. Możemy wyróżnić krainę pstrąga, obejmującą górne biegi potoków górskich o zimnych, czystych, dobrze natlenionych wodach, w której spotkać można pstrąga potokowego oraz głowacza pręgopłetwego i białopłetwego. W okolicach podgórskich, w niższym biegu potoków górskich z mniej wartkim nurtem i nieco cieplejszą, choć wciąż chłodną i dobrze natlenioną wodą, wydziela się krainę lipienia, w której obok gatunku wiodącego (lipienia) występują kleń, świnka czy jelec. Następną w kolejności krainą rybną jest kraina brzany. Obejmuje środkowy bieg dużych rzek o stosunkowo szybkim prądzie oraz żwirowych i piaszczystych czy ilastych dnach. Typowymi gatunkami dla tej krainy poza brzaną są: świnka, wzdręga, okoń, a także wspomniany wcześniej kleń.
Mapa. Regiony ichtiogeograficzne w województwie śląskim (wg Romańczyk i in. 2015)
Źródła:
- Amirowicz A., Grabowska J., Kotusz J., Kruk A., Pęczak T. 2013. Czerwona lista ichtiofauny województwa śląskiego. Raporty Opinie 6.5. Dostęp online w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej.
- Parusel J. B. (red.) 2020. Przyroda żywa województwa śląskiego – stan poznania, ochrony i zagrożenia. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice, ss. 429.
- Romańczyk i in. 2015 (msk.). Opracowanie ekofizjograficzne do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice, ss. 662.
Czytaj także:
Fauna województwa śląskiego [w:] Przyroda Górnego Śląska 100/2020 - dostęp online w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej
