Korytarze ekologiczne
Idea korytarzy ekologicznych
Z powodu długoletniego oddziaływania człowieka na środowisko przyrodnicze uległo ono znacznym przekształceniom. Doszło m.in. do silnej fragmentacji naturalnych siedlisk roślin i zwierząt, które stały się mniejsze i bardziej od siebie oddalone, a przestrzeń między nimi zajęły mało zróżnicowane przyrodniczo tereny zurbanizowane lub rolnicze. W małych fragmentach siedlisk mogą żyć jedynie niewielkie populacje zwierząt, co prowadzi do ubożenia puli genowej (brak napływu osobników z innych populacji) i zwiększa ryzyko ich wymierania. Aby temu zapobiec, wyznaczane są w terenie tzw. korytarze ekologiczne, czyli struktury zapewniające łączność pomiędzy poszczególnymi płatami siedlisk.
Korytarz ekologiczny (migracyjny) to – zgodnie z art. 5 pkt 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody – „obszar umożliwiający migrację roślin, zwierząt lub grzybów”. W ekologii krajobrazu określa się go najczęściej jako relatywnie wąski pas terenu, który różni się od otaczającego go tła i stanowi łączność pomiędzy podobnymi ekosystemami.
Do najważniejszych funkcji korytarzy ekologicznych zalicza się:
- zmniejszenie stopnia izolacji poszczególnych płatów siedlisk i ułatwianie przemieszczania się organizmów pomiędzy nimi,
- zwiększenie przepływu genów pomiędzy płatami siedlisk, zapobiegające utracie różnorodności genetycznej,
- obniżenie śmiertelności, szczególnie wśród osobników młodych, wypartych z płatów dogodnych siedlisk wskutek zachowań terytorialnych.
Właściwa struktura (rodzaj i liczba siedlisk, szerokość, rzeźba terenu) korytarza ekologicznego zależy bezpośrednio od wymagań gatunku lub grupy zwierząt, przez które jest wykorzystywany. Im większe i bardziej mobilne jest zwierzę, tym szerszych i dłuższych korytarzy wymaga do odpowiedniego bytowania. Korytarze ekologiczne mogą być ciągłe lub przerywane oraz mieć kształt: liniowy, pasowy, sieciowy lub tzw. przystanków „stepping stone habitats”. Te ostatnie, zwane „łańcuchami siedlisk pomostowych”, odgrywają równie użyteczną rolę dla migracji organizmów, jak korytarze o charakterze ciągłym.
Należy jednak mieć na uwadze, że ze względu na różnice w biologii poszczególnych grup zwierząt te same struktury mogą być korytarzem ekologicznym dla jednej grupy, a dla drugiej stanowić istotną barierę w przemieszczaniu się. Przykładem mogą być rzeki, które dla jednych zwierząt (np. ryby, duże ssaki) nie stanowią istotnej bariery, natomiast dla małych, drobnych ssaków mogą być barierą uniemożliwiającą migrację.
W Polsce opracowano kilka projektów korytarzy ekologicznych na poziomie krajowym. Pierwszym z nich był projekt Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET-PL, stanowiący część Europejskiej Sieci Ekologicznej ECONET. Sieć ECONET-PL składała się z obszarów węzłowych i korytarzy ekologicznych wytypowanych na podstawie analizy występowania wybranych gatunków roślin i zwierząt. Nawiązaniem do projektu ECONET-PL była propozycja wykorzystująca dodatkowo Krajowy System Obszarów Chronionych. Projekt ten skupiał się przede wszystkim na zapewnieniu łączności siedlisk dużych ssaków lądowych. W roku 2005 opracowany został, na zlecenie Ministerstwa Środowiska, projekt korytarzy ekologicznych łączących Europejską Sieć Ekologiczną Natura 2000 w Polsce przy uwzględnieniu potrzeb ochrony kluczowych gatunków dużych ssaków. W 2011 roku koncepcja ta została przez Zakład Badania Ssaków PAN w Białowieży (obecnie Instytut Biologii Ssaków) we współpracy z Pracownią na rzecz Wszystkich Istot rozwinięta – opracowano kompletną mapę korytarzy istotnych dla populacji dużych ssaków leśnych oraz spójności siedlisk leśnych i wodno-błotnych w skali krajowej i kontynentalnej (https://korytarze.pl/mapa/mapa-korytarzy-ekologicznych-w-polsce)[1].
[1] (Jędrzejewski W., Nowak S., Stachura K., Skierczyński M., Mysłajek R. W., Niedziałkowski K., Jędrzejewska B., Wójcik J. M., Zalewska H., Pilot M., Górny M., Kurek R.T., Ślusarczyk R. Projekt korytarzy ekologicznych łączących Europejską Sieć Natura 2000 w Polsce. Zakład Badania Ssaków PAN, Białowieża 2011)
Korytarze ekologiczne w województwie śląskim
Koncepcja regionalnej sieci korytarzy ekologicznych dla województwa śląskiego („Korytarze ekologiczne w województwie śląskim – koncepcja do planu zagospodarowania przestrzennego województwa. Etap I”, red. Parusel J.B., Skowrońska K., Wower A.), opracowana została w 2007 roku przez Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska we współpracy z ekspertami specjalizującymi się w różnych grupach kręgowców. Zmiany w zagospodarowaniu przestrzeni regionu, które zaszły od czasu publikacji koncepcji (w tym rozbudowa regionalnego systemu obszarów chronionych), były podstawą aktualizacji danych przestrzennych w zakresie korytarzy ekologicznych województwa w 2016 roku.
Regionalna sieć korytarzy ekologicznych województwa śląskiego została opracowana niezależnie dla różnych grup zwierząt – w zależności od biologii i ekologii wchodzących w ich skład gatunków różne są bowiem potrzeby i możliwości migracyjne – oraz stworzona została sieć łącząca najważniejsze obszary chronione w województwie, nazwana korytarzami spójności.
Sieć korytarzy ekologicznych jako element obszaru funkcjonalnego cennego przyrodniczo została uwzględniona w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego 2020+ (Plan 2020+)
Pobierz:
Zobacz:
Portal poświęcony korytarzom ekologicznym, prowadzony przez Pracownię na Rzecz Wszystkich Istot (korytarze ekologiczne, przejścia dla zwierząt, publikacje do pobrania): https://korytarze.pl
Mapa korytarzy ekologicznych w Polsce (wg Jędrzejewski i in. 2011): https://mapa.korytarze.pl
Zwierzęta na Drodze – Ogólnopolski Rejestr Śmiertelności Zwierząt na Drogach: https://zwierzetanadrodze.pl
