Typ 10 – Krajobrazy wielkomiejskie

Widok z góry (zdjęcie z drona) na centrum Katowic - zwarta miejska zabudowa

fot. U. Myga-Piątek, Audyt krajobrazowy województwa śląskiego (2025)

Krajobrazy wielkomiejskie reprezentują największy powierzchniowo typ krajobrazu kulturowego w województwie śląskim, co jest cechą charakterystyczną dla województwa o wysokim wskaźniku urbanizacji.

Krajobrazy wielkomiejskie rozmieszczone są dość specyficznie i nierównomiernie na obszarze województwa, głównie w rejonie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii (GZM), aglomeracji rybnickiej oraz częstochowskiej. Pojedyncze płaty o charakterze wielkomiejskim pojawiają się na południu regionu, ale są one powiązane z dużymi ośrodkami miejskimi (Bielsko-Biała czy Żywiec). Specyficzną grupę stanowi kilkanaście obszarów określonych jako sportowo-rekreacyjne (podtyp 10e), które częściowo zidentyfikowano w granicach aglomeracji.

Podtyp 10a – Zespoły urbanistyczne o zachowanych założeniach historycznych

Tłem krajobrazowym są historyczne, wielkopowierzchniowe zespoły miejskie z wykształconym przestrzennie centrum (o powierzchni powyżej 100 ha), wyodrębnione stare miasto (np. fragmenty murów miejskich) z otoczenia zabudowy wielkomiejskiej o innych cechach przestrzennych; występowanie obiektów użyteczności publicznej o typowej dla określonej epoki historycznej architekturze (w tym obiektów sakralnych); wielokondygnacyjna, kwartałowa zabudowa, która może mieć charakter zabytkowy, o funkcjach mieszkaniowych i usługowych; możliwe zachowane fragmenty dawnych umocnień i fortyfikacji – architektura militaris; także tereny reprezentacyjnych zespołów rezydencjalnych i sakralnych pełniących funkcje publiczne.

W województwie wydzielono 14 jednostek krajobrazowych obejmujących 2636 ha, tj. 0,2% powierzchni województwa. Powierzchnia poszczególnych jednostek waha się od 35 do 400 ha, natomiast średnia powierzchnia jednostki wynosi 188 ha. Wśród krajobrazów 10a wskazano 11 krajobrazów priorytetowych.

Widok z góry na zwartą zabytkową zabudowę miejską, w tle zbiornik wodny i góry.

fot. J. Botwina, Audyt krajobrazowy województwa śląskiego (2025)

Podtyp 10b – Nowoczesne centra miast

Tłem krajobrazowym jest wyodrębnione przestrzennie centrum, o skupionych obiektach o nowoczesnej architekturze, wielokondygnacyjnej zabudowie, która w szczególności pełni funkcje
usługowe (finanse, handel i kultura) i metropolitalne.

W województwie wydzielono 1 jednostkę krajobrazową podtypu 10b – centrum miasta Katowice o powierzchni ok. 183 ha (0,01% powierzchni województwa). Jednostka została wskazana jako krajobraz priorytetowy.

Widok na plac wyłożony kostką z fontanną oraz murowaną kładką dla pieszych po prawej stronie, w tle nowoczesny segmentowy budynek z przewagą szkła w elewacji, pod błękitnym niebem.

fot. archiwum UM WSL, Audyt krajobrazowy województwa śląskiego (2025)

Podtyp 10c – Obszary zabudowy mieszkaniowej

Tłem krajobrazowym jest skupiona zabudowa mieszkalna, w ramach której można wyróżnić kilka odmian architektonicznych, w szczególności: osiedla bloków wielokondygnacyjnych, osiedla
domów jednorodzinnych o zróżnicowanej lub standaryzowanej architekturze, oraz zabudowa innego rodzaju, w szczególności zabudowa biurowa, w otoczeniu zieleni urządzonej oraz osiedla
patronackie (osiedla robotnicze położone w bezpośrednim sąsiedztwie terenów przemysłowych o charakterystycznej stylistyce i układzie, zabudowa z cegły lub kamienia).

Obszary zabudowy mieszkaniowej stanowią najliczniejszy podtyp spośród krajobrazów wielkomiejskich – wydzielono 65 jednostek krajobrazowych, obejmujących 43 574 ha, tj. 3,53% powierzchni województwa. Powierzchnia poszczególnych jednostek wynosi od 23 do niemal 3000 ha. Średnia powierzchnia jednostki wynosi ok. 670 ha. W podtypie wskazano 8 krajobrazów priorytetowych.

Widok w góry na zabudowę mieszkaniową, bloki i kamienice z pomarańczowymi dachami, rozdzieloną terenami zielonymi i drzewami, z prawej strony dolina rzeczna.

fot. B. Szypuła, Audyt krajobrazowy województwa śląskiego (2025)

Podtyp 10d – Wielkie centra handlowe, logistyczne i składowo-magazynowe

Tłem krajobrazowym są wielkoobszarowe tereny zajęte pod niską zabudowę centrów handlowych (o powierzchni powyżej 100 ha) oraz hal magazynowych i składowych, drogi dojazdowe i wielkopowierzchniowe parkingi, na których mogą występować również obiekty małej architektury reklamowej.

W województwie wydzielono 18 jednostek krajobrazowych centrów handlowych, logistycznych i składowo-magazynowych, obejmujących 4090 ha, tj. 0,3% powierzchni województwa. Powierzchnia poszczególnych jednostek wynosi od 86 do 586 ha. Średnia powierzchnia jednostki podtypu 10d wynosi 227 ha. W podtypie nie zidentyfikowano krajobrazów priorytetowych.

Źródło: Usługa WMS ortofotomapy o wysokiej rozdzielczości, dostępna w serwisie Geoportal, dostęp 3.06.2025 r.,
URL: https://mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/PZGIK/ORTO/WMTS/HighResolution?service=WMTS&request=getCapabilities

Podtyp 10e – Tereny sportowo-rekreacyjne

Tłem krajobrazowym są wyodrębnione duże zespoły przestrzenne (o powierzchni powyżej 50 ha), w szczególności tereny stadionów, hal sportowych, kortów tenisowych i basenów oraz tereny towarzyszące w postaci form zieleni urządzonej (parki miejskie, ogrody działkowe); ogrody zoologiczne, ogrody botaniczne, lasy komunalne i tereny parków rozrywki.

W podtypie wydzielono 21 jednostek krajobrazowych obejmujących 6110 ha, tj. 0,5% powierzchni województwa. Powierzchnia jednostek waha się od 69 do 864 ha, przyjmując średnio 291 ha. W podtypie 10e wskazano 5 krajobrazów priorytetowych.

Widok na park miejski z terenami zielonymi, drzewami, pojedynczymi budynkami i fragmentem placu.